Nederlandse boeren spelen in op de groeiende markt voor plantaardige eiwitbronnen zoals sojabonen en kikkererwten. "Langzaam maar zeker begint de teelt serieuze vormen aan te nemen.”
Een van die boeren is Peter Strijk, die vijf jaar geleden zelf begon met het telen van droge soja. Die komt oorspronkelijk uit het Oost-Azië, maar blijkt ook goed te groeien op de Hollandse bodem.
Onze bodem blijkt zo goed, dat groenteproducent Hak onlangs aankondigde de proef met kikkererwten die het bedrijf vorig jaar startte door te zetten.
Provincie Flevoland aan de edamame
Strijk is één van de boeren die aansloot bij de provincie-pilot FlevoVerseSoja, waarvoor begin mei 10 boeren 40 hectare met sojabonen inzaaiden in Flevoland.
Het doel: lokaal geteelde sojabonen, waarvan ongeveer driekwart biologisch. Strijk focust nu vooral op het oogsten van onrijpe sojabonen die in groene peulen van het land komen en vaak worden gebruikt voor het Japanse gerecht edamame. Hij investeerde 'tienduizenden euro's'.
Tekst loopt door onder video:
Promotie van plantaardig eiwit
Het project maakt onderdeel uit van het Growing Green Proteins-programma, waarmee de provincie wil uitzoeken of lokaal soja telen loont.
Het programma loopt vooruit op de Floriade, die in 2022 in Almere plaatsvindt en waar voedsel een belangrijk thema is. De provincie hoopt dan te kunnen laten zien hoe ze de zogenoemde eiwittransitie - de omslag van het eten van dierlijke eiwitten zoals vlees naar plantaardige, zoals soja - versneld hebben met hun programma.
De provincie laat weten niks te investeren of subsidiëren, alleen te faciliteren en ondersteunen.
Soja is makkelijk
Telers vinden het verbouwen van onrijpe soja makkelijk, vertelt Strijk. "Droge soja is pas eind september van het land af, deze eerder. Droge soja verliest ook bladeren, dan krijg je een open gewas en dat is gevoelig voor onkruid." Onrijpe soja blijft dicht totdat je gaat oogsten.
Tekst loopt door onder foto:
WUR investeert in 'eiwittransitie'
Landbouwuniversiteit Wageningen University & Research (WUR) onderschrijft de toenemende interesse in plantaardige eiwitvervangers met een investeringsprogramma: de komende vier jaar gaat 5 miljoen euro naar onderzoek voor de eiwittransitie.
"In 2050 zal de vraag naar eiwitten 30 tot 50 procent hoger zijn dan nu", aldus een woordvoerder van de WUR. "De bijbehorende milieudruk overschrijdt de grenzen van onze planeet, dat bewijst ook het laatste VN-rapport over klimaat."
De WUR werkt aan nieuwe technologieën, zoals gewassen verbeteren voor hogere eiwitopbrengst. Stacy Pyett, programmamanager eiwitten, houdt zich daarmee bezig.
"We onderzoeken bijvoorbeeld lekkere, gezonde en milieuvriendelijke alternatieven, zoals eendenkroos, een typisch Nederlandse plant die zes tot tien keer efficiënter is dan sojateelt", zegt ze.
Te weinig bedrijven die eiwit verwerken
Maar die toename zorgt wel meteen voor problemen. Neem gele erwten, vertelt Pyett: "Die worden doorgaans verbouwd voor stijfsel, niet voor eiwit. Maar omdat bedrijven zoals Beyond Meat hun vleesvervangende proteïneburgers daarmee maken, trekken ze de markt leeg."
Een bijkomend probleem is het tekort aan bedrijven die plantaardige eiwitten kunnen verwerken voor consumptie voor mensen. "Daar zit de bottleneck", zegt Pyett.
Niet alleen de producenten van plantaardige eiwitten zijn de komende jaren uitverkocht, een verwerkingstak opzetten is een aanzienlijke investering. "Daarom is er vooral veel eiwit voor veevoer, maar niet voor mensen, want daar zijn nog veel meer investeringen voor nodig."
Trend plantaardige eiwitten zet door
De trend van plantaardige eiwitten zet door, want de groei versnelt, berekende ABN Amro. De afgelopen vijf jaar tijd groeide de markt voor vleesvervangers jaarlijks met gemiddeld 4 procent.
Vorig jaar voorspelde de bank nog een verwachte groei van zes procent in 2018 en acht procent voor dit jaar. Voor dit jaar en volgend jaar verwacht de bank een groei van tien procent.
Consumenten minderen met vlees
Vijf jaar geleden aten consumenten 37 procent meer vlees dan nu. De komende vijf jaar denkt 34 procent van de ondervraagde vleeseters van onderzoek door bureau Kien in opdracht van Natuur & Milieu de komende vijf jaar minder vlees te gaan eten. De belangrijkste redenen: gezondheid, dierenwelzijn en milieu, maar ook variatie in maaltijden.
Nederlanders eten gemiddeld 4,8 dagen per week vlees blijkt uit het onderzoek. Per jaar komt dit neer op 76,8 kilogram vlees. Waarbij varkensvlees met 36,5 kilogram het grootste aandeel heeft.
Markt voor plantaardige eiwitvervangers in NL is klein
De markt van vleesvervangers is klein. Merken als Vivera, De Vegetarische Slager, Valess, Quorn en Tivall hebben ongeveer de helft van de markt in handen. De andere helft bestaat uit private label producten en grote merken met een breder aanbod dan enkel vleesvervangers.
Volgens Euromonitor is de totale markt in Nederland goed voor ongeveer 80 miljoen euro. Dat komt neer op een tientje per jaar per huishouden. Vlees (gemiddeld 640 euro per jaar) en vis (gemiddeld 140 euro) staan daar ver boven.
(Bron: ABN Amro)
Te weinig productie
De Europese Unie zou kunnen helpen met investeringen in plantaardige eiwitten voor mensen. De EU en de Nederlandse regering willen dit soort gewassen graag laten toenemen, zegt Pyett.
"We importeren 36 procent van het eiwit dat we nodig hebben, jaarlijks is dat 28,8 miljoen ton. De wereldwijde productie van eiwit zit op 202 miljoen ton, maar er is een tekort."
EU investeert 16 miljoen
Om minder afhankelijk te zijn van geïmporteerde soja heeft de EU 16 miljoen euro vrijgemaakt voor Europese bedrijven. Om die subsidies te krijgen moet er wel samengewerkt worden tussen zaadveredelaars, boeren en verwerkers van de peulvruchten.
Slim, zegt Pyett: "Want je kunt boeren niet vragen om gewassen te planten die niet in voedsel omgezet kunnen worden."
De afgelopen tien jaar heeft de EU met een kennisontwikkelings- en innovatieprogramma vooral ingezet op kweekvlees en -vis, insecten en vleesvervangers. Daar ging ongeveer 13 miljoen euro naartoe.
Voor nieuwe innovatieprogramma’s (publiek-privaat) is nu jaarlijks ongeveer 2 tot 3 miljoen euro beschikbaar. Naar de teelt van zeewier gaat 1 miljoen per jaar, consumentenonderzoek krijgt circa 200.000 euro.
Wie koopt de Nederlandse soja?
Afzetmarkten voor de Nederlandse sojaboon zijn er nog niet, daar wordt druk mee getest, zegt boer Peter Strijk. Zo is hij in gesprek met grote supermarkten, maar namen noemt hij nog niet. "Tot nu toe hebben we geen bezwaren gehoord."
Ook de aanvoer van sojazaden kan nog een handje geholpen worden. "Alles dat nu in de winkels ligt, komt uit China. Die zaden moeten nu nog uit Verweggistan komen", zegt Strijk.
Of we uiteindelijk volledig over moeten stappen op een plantaardig dieet, betwijfelt WUR-onderzoeker Pyett. "Een wereld zonder dieren is niet het meest optimaal want je wil mensen zo effectief mogelijk voeden."
Daarbij hebben we volgens Pyett eigenlijk maar weinig eiwit nodig. "De aanbevolen dagelijkse hoeveelheid eiwit is 0,8 gram per kilogram lichaamsgewicht. Dus als je 80 kilo weegt, heb je 64 gram eiwit nodig. Niet heel veel dus."
De meest efficiënte boon…
…is de tuinboon. Die heeft de hoogste opbrengst per hectare qua voedingswaarde en eiwitten, aldus de WUR, en is een efficiëntere boon om te verbouwen dan kikkererwten, kidneybonen, linzen of soja. De WUR experimenteert momenteel met de smaak van de boon, die vinden veel mensen namelijk te bitter.
De WUR experimenteert ook met:
- Quinoa, waarvan de smaak is aangepast; nu is de in Nederland gekweekte quinoa minder bitter.
- Aardappelen, want die kweken we veel, maar zijn niet hoog in eiwit.
- Suikerbiet, maar dan de bladeren, want daar zit ook veel eiwit in.
- Algen; denk aan zeewier of een algen-quinoa-burger. Het nadeel daarvan is alleen dat eiwit uit algen halen niet zo makkelijk gaat, de techniek om die structuur onder handen te nemen is nog niet ver genoeg, zegt onderzoeker Pyett.
- Denk ook aan experimenten met eiwitten gemaakt van schimmels, de zogeheten mycoproteïnes, zoals vleesvervanger Quorn. De WUR is betrokken bij opschaling van deze technologie.
Andere experimenten:
- Dan bestaat nog op flora gebaseerd zuivelproteïne. Perfect Day Foods, een Amerikaanse startup, maakt melk zonder koeien. De belangrijkste genen uit melk krijgen microflora, een klein organisme uit de natuur, dat heel veel eiwit kan produceren door plantensuikers in melkeiwit (wei en kaasstof) om te zetten door fermentatie. Volgens het bedrijf is de voedingswaarde gelijk aan koemelk.
- En als laatste: Amerikaanse wetenschappers experimenteren met het toevoegen van dierlijk DNA aan gist. Daarvan maakt het gist identieke dierlijke eiwitten aan. Die gist kun je kweken en zo krijg je eiwitten, wat de bron is voor diervrije melk. Deze technologie wordt al vaker gebruikt in onder andere de chemische en farmaceutische industrie.
