Leven met 200 voedselkeuzemomenten per dag

Op mijn route tussen huis en werk kom ik, via twee grote treinstations, langs talloze kiosken, AH to go’s, Julia’s, Broodhoeken, Starbucksen, Döner Company’s, Smullers, Pizzahutten en Leonidassen. In mijn kantoorgebouw zijn twee kantines de hele dag open en in de gang staan twee snoepautomaten. Een voedselwalhalla. Elke dag krijgen we zo’n tweehonderd voedselkeuzemomenten voorgeschoteld, berekende het volksgezondheidsinstituut RIVM - en dus moet je de hele dag een zekere mate van weerstand bieden aan alles wat je zou kunnen eten. Ontbijt, lunch, diner: die drie vaste, heldere eetmomenten zijn al een tijdje aan het afbrokkelen. We leven in een ‘obesogene omgeving’ zegt het RIVM; een mooie formulering voor de overmaat aan goedkope, calorierijke voeding, die je overal op alle tijden kunt krijgen. Een soort luilekkerland.

Laatst werd me dat nog eens duidelijk tijdens een dagje Efteling. Terwijl mijn dochter ondersteboven in de achtbaan hing, viel me op hoeveel etende mensen langs sjokten. Bij talloze eettenten stonden net zulke rijen als bij de attracties. Maar nu voor pizza, poffertjes, ijs, patat, noedels, halal eten, panini’s, suikerspinnen, pannekoeken of yoghurt. Bourgondisch dineren kon ook. In de Efteling-app telde ik een totaal van vijftien eettenten.

Weeromstuit

’s Ochtends dacht ik nog feestelijk te zijn door bolletjes met kaas, appels en een zak drop mee te nemen. Maar midden in die eetkermis voelde me ineens zo’n doorgeslagen gezonde moeder. Van de weeromstuit haalde ik een suikerspin voor mijn dochter. Eenmaal thuis zocht ik de plattegrond uit de jaren zeventig er eens bij. De Efteling had toen nog maar twee eettenten: restaurant Het Witte Paard en het theehuis.

In Eindhoven, om precies te zijn op Strijp S, hippe hotspot van jonge creatieve ondernemers, is vorige maand het eerste Albert Heijn-filiaal voor clockless eating geopend: een kleine winkel die niet 24 uur per dag open is, zoals het ‘klokloze’ misschien suggereert, maar die vooral meteen te verorberen gerechten verkoopt: sushi, salades, cappuccino, ontbijtshakes. ‘Zeker de jongere generaties halen iets als ze er zin in hebben, vaak meerdere keren per dag’, meldt het persbericht.

Ook buitenshuis kun je van vroeg tot laat eten. Het Amsterdamse restaurant Ace verruimde onlangs de openingstijden until late, tot na middernacht. Daar kun je na een avond theater, het zit om de hoek bij Carré, uitgebreid souperen. Op zich een mooie traditie die past bij kosmopolitische steden met een rijk cultuurleven, maar: weer een extra eetmoment. Op YouTube zie ik een filmpje van het Voedingscentrum over een peuter die de hele dag wordt gevolgd door een camera (zie hieronder). Zijn leven is een eindeloze stroom eetmomenten, van een plakje worst bij de slager tot een ijsje op straat. En het eindigt met het weigeren van zijn avondeten: tja, er was ook al zoveel naar binnen gegaan.

Tekst gaat verder onder de video

Jeugd

Ontbijt, lunch, avondeten. Door die oude kaart van de Efteling denk ik terug aan mijn eigen jeugd. Toen we thuis nog tussen de middag warm aten. Elke dag zaten mijn moeder, mijn zusjes en ik met dampende pannen te wachten op mijn vader, die stipt om half een de hoek om kwam zeilen. Zou dat ergens in Nederland nog gebeuren? Het was een bikkelharde afspraak tussen mijn ouders; het maakte niet uit hoe laat mijn vader ’s avonds van zijn werk kwam, zolang hij maar tussen de middag warm kwam eten.

Eenmaal uit school was er altijd thee of ranja met een plak ontbijtkoek en ’s avonds aten we brood. Ik kan me niet herinneren dat ik zelf ooit snoep kocht, op een incidentele salmiaklolly na, en al helemaal geen hamburgers of chips, waarvan ik nu soms verpakkingen terugvindt op de tienerkamers. En ik hoefde het zeker niet in mijn hoofd te halen om vlak voor het eten nog tosti’s of noedels te eten - mijn pubers lijken dat vrij normaal te vinden.

Al die keuzes, die overdaad. Best lastig. In mijn hoofd maak ikzelf ook de hele dag afwegingen - wel of niet dat koekje afslaan, wel of geen kroket bij de lunch. Juist omdat ik hoor bij die ene helft van Nederland met overgewicht - in 1990 was dit nog één op de drie volwassenen. “Het is allemaal discipline”, roept een vriend dan altijd gedecideerd. En inderdaad: hij eet exact drie keer per dag en blijft perfect op gewicht. Misschien hunkeren meer mensen naar die duidelijkheid, want verschillende mensen in mijn omgeving ‘sonjabakkeren’ weer. “Bij Sonja Bakker hoef ik niet alles zelf te bedenken en te beslissen”, verklaarde mijn almaar jojoënde nicht haar keuze.

Dagelijks ritueel

Er is nog iets wat ik mis door het gebrek aan een vast stramien van ontbijt, lunch en avondeten. Die maaltijd tussen de middag duurde vroeger hooguit een half uur, maar het was wel ons dagelijkse ritueel, waarbij we alle vijf aan die ronde tafel zaten - ook toen we al op de middelbare school zaten. Herinneringen komen naar boven aan mijn toen niet-etende peuterzus, ontboezemingen over nieuwe liefdes, discussies over het al dan niet verven van ons haar en schoolreisjes. Alles passeerde de revue, zonder dat het iets met het kunstmatig creëren van ‘tijd voor elkaar’ te maken had.

Ik mis die momenten in mijn eigen gezin. Zo eet ik elke maandagavond alleen met mijn jongste dochter. Mijn andere dochter heeft dan kickboksles en mijn man werkt tot laat. Samen kijken we met ons bord op schoot op tv naar ‘Modern Family’. Best gezellig, maar de laatste tijd sneuvelen meer gezinsmaaltijden door bijbanen, sportclubs, zwemmiddagen of projecten voor school. In het weekend is het helemaal bal en voelt mijn huis als het tweede de-hele-dag-door-etenfiliaal van Nederland.

Een Limburgse vriendin herintroduceerde kortgeleden de zondagse lunch, een familietraditie uit haar jeugd. Hiervoor staat ze de hele ochtend met liefde in de keuken. Over die lunch valt niet te onderhandelen: daar komt niets of niemand tussen. Ik vond dat eerst wat rigide, maar zie er nu de schoonheid van in. Elke zondag met huisgenoten uitgebreid tafelen. Ik ben voor. 

De voordelen van dagelijks samen eten

Ontwikkelingspsycholoog Steven Pont over de kracht van samen aan tafel eten:

“De gezamenlijke maaltijd is de beste graadmeter van hoe je gezin ervoor staat”, vertelt ontwikkelingspsycholoog Steven Pont. “Het is het ultieme moment waarop je met elkaar op een klein oppervlakte zit en waar niemand weg kan. Zo wordt uitvergroot wat wel en niet loopt in je gezin: laat je elkaar uitpraten, stel je vragen aan elkaar, praten de ouders alleen over het werk, zitten de kinderen op hun telefoon? Juist in de ‘ontbindende’ periode dat tieners meer hun eigen leven krijgen, je niet meer steeds bij ze in de buurt bent, zijn die momenten van verbinding belangrijk.”

Volgens Pont is samen aan tafel eten behalve een voedingsmoment ook een socialisatiemoment. “Kinderen leren zo helpen met de voorbereidingen, wachten tot iedereen klaar is, eten wat de pot schaft, anderen aandacht geven, luisteren en tafelmanieren - heel belangrijk.” En vergeet het gesprek aan tafel niet. Pont: “De taalontwikkeling bij kinderen gaat hierdoor sneller dan als je elke avond voorleest. Aan tafel horen ze nog eens andere woorden, zoals over de politiek of je werk. Die staan niet in kinderboekjes.”

Pont geeft als tip de maaltijd niet te zien als opvoedmoment. “Bespreek aan tafel de leuke zaken met elkaar en bewaar moeilijke gesprekken voor een ander moment. Ga dan juist niet dat lastige gesprek aan met je kind. En kam je partner niet af als die te laat thuiskomt. Aan tafel wil je juist geen spanning; zie het als een positief gezinsmoment.”

Volgens de ontwikkelingspsycholoog moeten we van het ‘eindeloos eten’ niet een te groot drama maken. “Je krijgt de kinderen die je als maatschappij verdient. Zij grazen net zo hard als wij. Alleen zien zij het niet als probleem. En hoe erg is het als je om legitieme redenen je minder vaak met elkaar aan tafel zit? Spreek af dat je minimaal één keer per week samen eet. Dat kan ook het zondagse ontbijt zijn. Of ga, als je het kunt betalen, wat vaker met zijn allen naar de pizzeria. Dan is het meteen speciaal. Het gaat vooral om de kwaliteit van het moment. Geef elkaar aandacht, neem de tijd voor elkaars verhalen. Dat kan ook in een kwartier.” 

Verleidingen weerstaan

Iedere Nederlander heeft zo’n tweehonderd voedselkeuzemomenten per dag. En de meeste keuzes maak je onbewust en automatisch. Hoe bied je weerstand aan alle verleidingen, thuis en onderweg?

- Verstop ongezonde snacks en leg gezonde vooraan in de kast
- Schep in de keuken op en niet met de pannen voor je neus
- Neem een kleiner bord en een kleiner glas
- Eet geen chips uit de zak, maar neem een bakje
- Maak een ‘als-dan’ plan: als ik op het station ben en zin heb in iets lekkers, dan koop ik een stuk fruit
- Eet altijd aan een tafel, niet onderweg of bij het tankstation
- Neem zelf eten mee voor onderweg
- Neem een keer een andere (minder eetrijke) route
- Zorg dat er in de kantine op school/werk een gezond aanbod is

Hoeveel eetmomenten per dag zijn gezond?

Het Nederlands Centrum Jeugdgezondheid adviseert maximaal zeven vaste eet- en drinkmomenten voor kinderen per dag. ‘Grazen’, de hele dag door eten, moet worden voorkomen om overgewicht tegen te gaan. Daarbij geeft een vaste plek om te eten duidelijkheid en bevordert samen eten als gezin de opname van gezonde voeding. Goed voorbeeld doet volgen. Om voldoende aandacht te hebben voor je eten, gaan tv, smartphone en computer uit.

De omgeving als dikmaker

Een ‘obesogene’ omgeving stimuleert om te veel te eten en weinig te bewegen. Mensen blijken door de hoeveelheid makkelijk te krijgen calorierijk eten veel meer te eten. En makkelijk te grijpen voedsel wordt sneller gegeten, dan iets waar je moeite voor moet doen. Daarbij wakkert het steeds zien van voedsel en lekkernijen, op straat en in reclames, niet alleen het verlangen om te eten aan, maar ook in grotere hoeveelheden, stelt het Voedingscentrum.

Lees ook: Wie jarig is, trakteert op lekkers. Maar moet dat gezond zijn of niet?

Wat is er nou mis met eens in de zoveel tijd een lekker zakje paprikachips of een sneeuwpop van marshmallows? Helemaal niks toch?

Lees ook: Waarom de meeste mensen niets met voedingsadviezen doen

Het lijkt wel alsof er elke week een voedingsadvies bij komt, dat experts dan ook nog eens verschillend uitleggen. Hoe reageren consumenten daarop?

Lees ook: Drie adviezen voor een duurzaam en gezond voedselsysteem

Volgens de Raad voor de leefomgeving en infrastructuur is het tijd om over te schakelen naar een ‘duurzaam en ­gezond voedselsysteem’. Wat zijn de voornaamste aanbevelingen? En wat vinden kenners daarvan?