Unilever dient strategisch belang van Nederland

De afgeblazen overname van Unilever door Heinz Kraft zou Nederlandse strategische belangen schaden. Den Haag moet ook de geopolitieke consequenties van een mogelijke overname van Unilever overzien. Het zou onverstandig zijn om alleen naar de economische winst- en verliesrekening te kijken.


In deze tijden van een veranderende politieke wereldorde moet Nederland zich herbezinnen op zijn internationale positie en langetermijnstrategie. We moeten erover nadenken hoe multinationals als Unilever bijdragen aan de Nederlandse positie op het wereldtoneel.

Onze buurlanden worden steeds terughoudender ten aanzien van buitenlandse overnames. Duitsland wil zijn positie als industrieland voor de komende generatie versterken. Na een golf Chinese overnames probeert Berlijn daarom te voorkomen dat nog meer essentiële technologische bedrijven verdwijnen.

Ook Engeland introduceerde een restrictiever investeringsregime, in reactie op de overname van snoepfabrikant Cadbury door Kraft (!). Eerder voorkwam de Franse overheid de overname van Danone, dat als marktleider van cruciaal belang was voor de Franse levensmiddelenindustrie.

Na een aantal negatieve ervaringen begint ook Nederland zich steeds terughoudender op te stellen tegenover buitenlandse overnames van grote Nederlandse bedrijven. De overname van ABN Amro liep uit op een kostbaar fiasco. Aan de fusie van Air France en KLM blijken steeds meer nadelen te zitten. Een overname van KPN kon leiden tot nationale veiligheidsrisico's en ging niet door. Vervolgens stak de politiek onlangs een stokje voor de overname van PostNL.

Nu zal Den Haag zich dus bezinnen op de case Unilever. De overnamepoging van Unilever confronteert Den Haag met een complex vraagstuk: wat wordt de langetermijnoriëntatie van de Nederlandse economie in een onrustige geopolitieke context?

Het internationale vrijhandelssysteem staat sterk onder druk door de opkomst van China en door het voorgenomen protectionisme van Trump. Ook de voedselmarkten worden mede bepaald door deze geopolitieke dynamieken. Daarom is het zaak dat Nederland met een strategische bril naar voedselvoorzieningszekerheid kijkt.

De agribusiness heeft een brede maatschappelijk relevantie. Daarom is Unilever, als marktleider in de levensmiddelenindustrie, meer dan een puur commerciële actor. Mede dankzij Unilever is de Nederlandse agrifoodsector bepalend voor de toekomst van wereldwijde voedselketens. Unilever maakt veel innovatief voedingsmiddelenonderzoek aan de Universiteit Wageningen mogelijk en plaatst er zijn internationale R&D-activiteiten.

Met een overname door Heinz Kraft kan die Nederlandse capaciteit voor wetenschappelijke en technologische innovatie wegvallen. Of China springt in het gat als toekomstig financier (en patenthouder) van het onderzoek aan Wageningen. Het lijkt onwenselijk dat een voor Nederland dermate lucratieve, maar ook vitale sector afhankelijk wordt van de grillen van de Communistische Partij in Peking.

Ook de onzekere Europese geopolitieke situatie maakt het Anglo-Nederlandse Unilever nog relevanter dan voorheen. Den Haag moet inzien welke rol Nederlands-Engelse bedrijven als Unilever, Shell en URENCO kunnen spelen bij het hervinden van een Europees evenwicht tijdens en na de Brexit. Die bedrijven vormen een waardevolle diplomatieke schakel tussen Engeland en het continent. Die Euro-Atlantische schakel is een fundament van de Nederlandse buitenlandse politiek.

Bovendien heeft Unilever een historische sleutelrol gespeeld bij het vormgeven van de Europese integratie. Het bedrijf was een aanjager van belangrijke doorbraken in dat integratieproces, zoals de totstandkoming van de Europese interne markt. De afgelopen tien jaar hebben Amerikaanse, maar ook steeds meer Chinese bedrijven invloed verkregen in Brussel. Met een Amerikaanse overname van Unilever zou een significante - Nederlandse - factor van belang in het Europese onderhandelingsproces wegvallen: de EU zou minder Nederlands en minder Europees worden.

Voor het moment is de overname van Unilever door Heinz Kraft afgeblazen. Maar de jacht is geopend. Zulke deals kunnen natuurlijk afketsen op economische gronden. Aandelenmarkten bieden echter geen zekerheid.

In een stabiele westerse wereldorde kon Nederland profiteren van vrije markten en een open investeringsklimaat. Multilaterale instituties hielden de geopolitieke druk op markten in bedwang.

In de huidige internationale wanorde gaan geopolitiek en markten steeds meer samen. De implicaties daarvan voor de Nederlandse welvaart en veiligheid zijn nog niet te overzien. Daarom is het tijd om ons af te vragen in hoeverre we onze langetermijnstrategische economische belangen door kortetermijnwinstbejag mogen laten bepalen.

_{Elmar Hellendoorn is geopolitiek adviseur en onderzoeker bij NATO Defence College.}